Pałac Saski
Wzniesiony według projektu J.M. Waltera, na polecenie Augusta III Wettina, w 1750r., pełnił funkcję królewskiego pałacu podróżnego. Pałac powstał w wyniku wytyczenia nowego traktu podróżnego z Drezna przez Poznań, Kutno do Warszawy. W pałacu kilkakrotnie zatrzymywał się król August III oraz jego najbliższa rodzina i dwór. W 1812 r. w pałacu przebywał Napoleon Bonaparte, wracający spod Moskwy.
Obiekt ma cechy założenia pałacowego, zaprojektowany w duchu saskiego baroku. Wykonany został z tzw. pruskiego muru, czyli konstrukcji ryglowo-szachulcowej.
Nad środkowym ryzalitem pałacu do 2003 r. górował ażurowy cokół, wykonany z drewna i zwieńczony koroną królewską. Po śmierci Augusta III w posiadanie pałacu weszli właściciele miasta, a w 1866 r. Witold Mniewski sprzedał nieruchomość prywatnemu przedsiębiorcy. W 2003 r. pożar częściowo zniszczył pałac. Obiekt w całości jest własnością Miasta Kutno.
Dom Naczelnika
Wybudowany w I połowie XIX w. (przed 1826 r.) początkowo z przeznaczeniem na odwach (areszt). Klasycystyczny, pierwotnie na planie prostokąta, kryty dachówką, symetryczny siedmioosiowy z wejściem na środku w prostokątnej wnęce. Fasada poziomo boniowana, rozbudowana o siedem osi
okiennych w kierunku północnym, ze skrzydłem w kierunku zachodnim. W II poł. XIX w. rozbudowany w kierunku północnym. Od 1837 r. budynek mieścił biuro komisarza obwodu gostyńskiego, następnie
siedzibę naczelnika powiatu orłowskiego, a od 1867 r. - naczelnika powiatu kutnowskiego. W okresie
dwudziestolecia międzywojennego siedziba starostwa powiatowego w Kutnie.
Obecnie mieści się tutaj siedziba Urzędu Gminy Kutno.
Historia miasta
Do tradycyjnych zajęć dawnych mieszkańców Kutna w tym czasie należały kołodziejstwo i młynarstwo. Rolnictwo nie osiągnęło większych rozmiarów. W XV - XVI w. miasto prężnie się rozwijało, dzięki
przywilejom - na drugi jarmark uzyskanemu w 1493 roku od króla Jana Olbrachta i 1504 roku od Aleksandra Jagiellończyka traktowanemu jako akt lokacyjny. Wojny prowadzone przez Rzeczpospolitą w XVII wieku przerwały szybki rozwój miasta, co wiązało się też z ubożeniem chłopów. Próbę wydźwignięcia gospodarki w Kutnie podjął Władysław Andrzej Kucieński. W 1662 roku z jego inicjatywy król Jan Kazimierz wydał przywilej ustanawiający w mieście cztery cechy: szewski, garbarski, stolarski i kowalski.
W 1689 roku miasto staje się własnością Zamoyskich. Kiedy w połowie XVIII w właścicielem Kutna został Andrzej Zamoyski, miasto dzięki jego zabiegom zostaje odbudowane. W 1767 roku wydał on ordynację dla miasta, która likwidowała feudalne powinności ciążące na mieszczanach wprowadzając opłaty czynszowe z tytułu nadanych im gruntów.
Drugim czynnikiem, obok ordynacji dla Kutna, sprzyjającym rozwojowi miasta, było wyjednanie w 1766 roku u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywileju lokacyjnego. W 1775 roku Andrzej Zamojski sprzedał Kutno wraz z okolicznymi wsiami Stanisławowi Kostce Gadomskiemu. W połowie XVIII wieku Kutno stało się jednym z większych ośrodków miejskich Polski Środkowej. Do miasta przybywało wielu nowych rzemieślników, rozwijał się handel. Osiedlała się licznie ludność żydowska, której właściciel miasta nadał szereg uprawnień i otoczył ją opieką. Na terenie folwarku Gierałty Gadomski wybudował barokowo-klasycystyczny pałac, będący siedzibą dominium. Po Stanisławie Kostce Gadomskim dobra kutnowskie w 1791 roku nabył Walenty Rzętkowski. Po II rozbiorze Polski miasto dostało się pod panowanie pruskie. Znalazło się na obszarze departamentu łęczyckiego w powiecie orłowskim. Powiat ten, wraz z Kutnem po trzecim rozbiorze wszedł w skład departamentu warszawskiego. XIX-wieczne Kutno miało charakter rzemieślniczo- handlowy. Rozwój rzemiosła był związany m. in. z napływem do Kutna ludności żydowskiej.
Po wybuchu powstania listopadowego w Kutnie powstał 2 Pułk Jazdy Huzarów. W początkach 1831 roku zorganizowano w Kutnie i Krośniewicach magazyny żywnościowe. Na potrzeby walczącej armii składano ofiary pieniężne, osobiste pamiątki i kosztowności. W okresie powstania styczniowego dwukrotnie przebywał w Kutnie Rząd Tymczasowy.
Od 1838 do 1863 roku Kutno było w posiadaniu rodziny Mniewskich. Wykup w latach 1863-1866 przez Skarb powinności i czynszów ciążących na mieszczanach spowodował, że w 1867 roku Kutno stało się miastem publicznym. W tymże roku utworzono powiat kutnowski z siedzibą w Kutnie.
Po utworzeniu w 1867 roku powiatu kutnowskiego nastąpił znaczny wzrost ludności miasta i związany z tym duży ruch budowlany. Już w pierwszej połowie XIX wieku zaczęły powstawać niewielkie zakłady, zwane fabryczkami. Rozwój przemysłu trwał nieprzerwanie przez cały wiek XIX. W 1881 roku znajdowało się w mieście 10 zakładów nazywanych „fabrykami” Były to m.in. młyn parowy z piekarnią, cztery garbarnie, fabryka świec i mydła, fabryka maszyn rolniczych, fabryka cykorii, olejarnia, dwie fabryki octu, miodosytnia. Dużą rolę odgrywały cukrownie. Obok przemysłu i rzemiosła rozwijał się handel. Tak jak w całym Królestwie Polskim w Kutnie powstawały organizacje polityczne. Pierwsze koło PPS powstało w Kutnie w 1899 roku. W wiek XX Kutno weszło falą strajków. Strajkowali głównie robotnicy okolicznych cukrowni. W lutym 1905 roku miał miejsce strajk robotników kolejowych
W 1907 roku otwarto w Kutnie pierwszą publiczną szkołę średnią.
Podczas I wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją niemiecką i weszło w skład Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego.
W dniach 14-16 listopada 1914 roku rozegrała się bitwa o Kutno, po której Rosjanie wycofali się z miasta. W początkach 1915 roku powołano do życia niemiecką administrację, policję i wojsko. W Kutnie podczas pierwszej wojny światowej działała Polska Organizacja Wojskowa. W listopadzie 1918 roku peowiacy przeprowadzili akcję rozbrajania żołnierzy niemieckich oraz przejęcia gmachów użyteczności publicznej. 11 listopada 1918 roku utworzono polską administrację. Starostą został wybrany Stanisław Chrzanowski, zaś burmistrzem Tomasz Klepa.W Polsce niepodległej po 1918 roku zachował się powiat kutnowski, a Kutno utrzymało się jako siedziba. 2 sierpnia 1919 roku powiat ten znalazł się w granicach województwa warszawskiego, a 9 kwietnia 1939 roku w województwie łódzkim. W 1919 roku wznowiła pracę fabryka cykorii, uruchomiona została mydlarnia, zaczął działać duży zakład usługowo-produkcyjny - Kutnowska Fabryka Maszyn i Żelaznych Konstrukcji. W 1924 roku uruchomiono tzw. Rektyfikację. W 1926 roku otwarto Zakłady Przemysłowe Ziemi Kutnowskiej. Do 1926 roku funkcjonowała też cukrownia „Konstancja”. Oprócz cukrowni działały należące do dominium browar i do pierwszej wojny gorzelnia. W 1932 roku otwarto Budynek Monopolu Tytoniowego, zaś w 1934 roku powstały zakłady farmaceutyczne „Motor Alkaloida”.
Przez cały okres międzywojenny aktywne były organizacje i stowarzyszenia zawodowe, które stanowiły często bazę działalności partii politycznych. Od maja do późnej jesieni 1919 roku w mieście stacjonował 3 pułk instrukcyjny Armii gen. Józefa Hallera.
Z Kutnem od 1921 do 1939 roku był związany 37 pp im. ks. Józefa Poniatowskiego. W 1934 otworzono w mieście Prywatną Czteroklasową Koedukacyjną Szkolę Handlową Centralnego Związku Detalicznego Kupiectwa Chrześcijańskiego Rzeczypospolitej Polskiej, zwaną potocznie „handlówką”. 1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Tego dnia samoloty niemieckie zbombardowały dworzec kolejowy, parowozownię na Azorach i koszary na Sklęczkach. 9 września w okolicach Kutna rozpoczęła się bitwa nad Bzurą. 16 września 1939 roku do Kutna wkroczyły oddziały niemieckie. Miasto zostało włączone do Rzeszy, do tzw. Kraju Warty. Przez całą okupację Niemcy prowadzili działalność eksterminacyjną. Pod koniec 1939 roku przeprowadzono akcję likwidacji inteligencji miasta. Egzekucji mieszkańców Kutna dokonywali Niemcy w latach 1940 - 1943 w lasach Kraśnica k. Gostynina. 15 czerwca 1940 roku na terenie byłej cukrowni „Konstancja” zostało utworzone getto, w którym przetrzymywano ok. 8.000 Żydów z Kutna i Dąbrowic. Od 19 marca 1942 roku byli oni wywożeni i mordowani w Chełmie nad Nerem.
Wielu mieszkańców Kutna i powiatu było wysiedlanych z miejsca swego zamieszkania do Generalnej Guberni lub do przymusowej pracy na obszar III Rzeszy. Mimo represji okupanta, w Kutnie i jego okolicach istniał ruch oporu reprezentowany przez Stowarzyszenie Pomocy Społecznej i Wojskowa Organizacja Sfederowana, Korpus Obrońców Polski oraz Związek Walki Zbrojnej. W 1943 roku zaczęto organizować siatkę konspiracyjną Polskiej Armii Ludowej. Przykładem prób rozprawienia się z nim była publiczna egzekucja 3 mieszkańców Kutna.
Podczas II wojny światowej liczba ludności powiatu kutnowskiego zmniejszyła się o 12.500 mieszkańców, zaś Kutna o około 6000. Po II wojnie światowej miasto zostało odbudowane, stając się dziś ważnym ośrodkiem kulturalnym, naukowym i przemysłowym województwa łódzkiego.
W pobliżu warto zobaczyć:
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
