Centrum to aż 15 tematycznych wystaw. Na ich zwiedzenie potrzeba minimum 3 godz. W skarbcu Centrum jest prawdziwa sztaba złota o wadze 12,5 kg, którą można dotknąć, a nawet spróbować podnieść. W dziale „Twórca i produkcja pieniądza” można wydrukować pamiątkowy banknot ze swoim nazwiskiem.
Centrum to naprawdę kompendium wiedzy ekonomicznej i bankowej. Tu nie sposób się nudzić. Każda wystawa to zastrzyk cennych informacji przedstawionych w nowoczesny i ciekawy sposób. Po wyjściu stąd można mieć do jego twórców pretensję tylko o jedno: za dużo wiadomości jak na jeden raz.
Wystawy:
Spotkanie z pieniądzem
Antyk - Średniowiecze - Nowożytność
Systemy pieniężne
Ulica Bankowa
Bank Centralny
Gabinet numizmatyka
Laboratorium autentyczności
Skarbiec
Wojny
PRL i transformacja
Giełda i rynki finansowe
Nowoczesne systemy płatnicze
Unie walutowe i gospodarcze
Twórca i produkcja pieniądza
Pieniądz w sztuce
Czy wiesz, że?
Za najstarsze złoto na świecie uważane są przedmioty odkryte na cmentarzysku koło Warny pochodzące z epoki neolitu o masie 6 kg.
XIX-wieczna gorączka złota w USA rozpoczęła się od odkrycia 8 kg samorodka złota przez Conrada Reeda w Karolinie Północnej.
Złoto jest metalem bardzo plastycznym. Z jednego grama można uzyskać płat o powierzchni jednego metra kwadratowego, można uzyskać listki tak cienkie, że warstwa 10 tysięcy sztuk da nam grubość 1 mm.
Podstawową jednostką złota używaną w handlu jest uncja trojańska czyli 31,1035 grama. Nazwa pochodzi od francuskiego miasta Troyes, ważnego ośrodka handlowego w średniowieczu.
Oprócz zastosowania w jubilerstwie (największa część pozyskanego złota znajduje się w Indiach w postaci biżuterii) złoto wykorzystywane jest w nowoczesnej technice, mechanice precyzyjnej, technologii kosmicznej, medycynie, chemii przemysłowej czy artykułach spożywczych.
Największe zasoby złota na Ziemi znajdują się w oceanach, przypuszczalnie w morskich osadach oraz wodzie znajduje się 10 miliardów ton tego kruszcu.
Cena złota na światowych rynkach ustalana jest podczas London Gold Fixing, konferencji telefonicznej pięciu największych instytucji handlujących złotem: ScotiaMocatta, Barclays Capital, Deutsche Bank, HSBC i Societe Generale.
Najbogatsze złoża złota znajdują się w RPA, USA, Kanadzie i Australii. Szacuje się, że przez całą historię ludzkości pozyskano 165 tysięcy ton złota, które zmieściłoby się w kuli o średnicy 27 metrów.
W Polsce złoża złota określa się na około 100 ton. Ostatnia kopalnia złota została zamknięta w 1961 roku w Złotym Stoku, od czasów średniowiecza wydobyto w niej około 16 ton złota.
Monety bulionowe to inaczej monety lokacyjne wybijane w celach inwestycyjnych, wykonane z metali szlachetnych (złoto, srebro, platyna). W Polsce monety takie emituje Narodowy Bank Polski. „Orzeł Bielik” jest dostępny w nominałach: 50 zł, 100 zł, 200 zł, 500 zł.
Początki bankowości
Początki bankowości wiązane są z przechowywaniem pieniędzy, czyli depozytem. W miarę rozwoju bankowości i poszerzaniem się typów usług wykształciły się różne rodzaje banków. Podstawowymi instytucjami w systemie bankowym są: bank centralny, banki operacyjne (komercyjne, świadczące usługi tzw. klientowi masowemu) oraz banki wyspecjalizowane, np.: hipoteczne, inwestycyjne czy handlowe. Ze względu na prawną formę działalności wyróżniamy banki w formie spółek akcyjnych, banki spółdzielcze (spółdzielnie) oraz banki państwowe (przedsiębiorstwa państwowe). W dwudziestoleciu międzywojennym w polskim systemie bankowym funkcjonowały cztery grupy podmiotów: bank centralny, banki komercyjne, banki samopomocowe i spółdzielcze banki komunalne oraz prywatne „domy bankowe”.
Ksawery książę Drucki-Lubecki 1778-1846
Minister skarbu Królestwa Polskiego w latach 1821-1830, założyciel Banku Polskiego. Pochodził ze zubożałej rodziny magnackiej. Ukończył Korpus Kadetów w Petersburgu, po czym służył w armii rosyjskiej. W okresie napoleońskim opowiadał się za polityką prorosyjską. Jako minister skarbu zasłynął z surowej polityki egzekucji należności podatkowych i redukcji wydatków budżetowych. Doprowadził do zniesienia granicy celnej między Królestwem Polskim i Cesarstwem Rosyjskim otwierającym rynek rosyjski na polską produkcję. Popierał sprowadzanie z zagranicy wykwalifikowanych rzemieślników oraz finansowanie przez państwo budowy traktów, kolei i kanałów oraz zakładów przemysłowych. Największą jego zasługą było założenie w Warszawie w 1828 r. Banku Polskiego. Wcześniej, w 1825 r., założył Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. Po wybuchu powstania listopadowego wyjechał do Rosji, osiadł w Sankt Petersburgu. Od 1832 r. był członkiem rosyjskiej Rady Państwa. Zmarł w Sankt Petersburgu.
Bank Polski 1828-1886
Bank Polski był pierwszym polskim bankiem emisyjnym. Rozpoczął działalność 6 maja 1828 r. Założył go minister skarbu Królestwa Polskiego książę Ksawery Drucki-Lubecki. Bank miał wspierać kredytami rozwój górnictwa, hutnictwa i włókiennictwa oraz rozbudowę dróg i kolei.
Inwestycje Banku Polskiego 1828-1886:
1. Fabryka maszyn, Solec
2. Warsztaty mechaniczne, Suchedniów
3. Huta cynkowa, Niemce
4. Huta cynkowa, Dąbrowa
5. Huta cynkowa „Henryków”, Niwka
6. Warzelnia soli, Ciechocinek
7. Kanał Augustowski
8. Trakt białostocki
9. Trakt brzeski
10. Trakt fabryczny
11. Trakt krakowski
12. Kolej żelazna warszawsko-wiedeńska
13. Papiernia, Jeziorna
14. Zakłady włókiennicze, Żyrardów
15. Zakłady metalowe, Starachowice
16. Huta Bankowa, Dąbrowa Górnicza
17. Zakłady Ostrowieckie, Ostrowiec Świętokrzyski
18. Zakłady metalowe, Brody
19.Zakłady metalowe, Michałów
20. Walcownia i pudlingarnia, Sielpia Wielka
21. Zakłady metalowe, Suchedniów
22. Zakłady metalowe, Wąchock
23. Zakłady metalowe, Nietulisko Duże
Spółdzielczość kredytowa
Początki polskiej spółdzielczości kredytowej sięgają połowy XIX w. Wzorem dla jej rozwoju były modele niemieckie: H. Schutze (1808-1883) oraz F. W. Raiffeisena (1818-1888).
Na terenie zaboru pruskiego spółdzielczość kredytowa była ważnym elementem oporu wobec germanizacji. Polskie spółdzielnie kredytowe tworzą w 1871 r. Związek Spółek Polskich w Poznaniu. Na terenie zaboru austriackiego w latach dziewięćdziesiątych działa dr Franciszek Stefczyk, który propaguje system raiffeisenowski, adresowany do ubogiej ludności wiejskiej. Spółdzielnie tego typu nazywane są „kasami Stefczyka”. W zaborze rosyjskim ruch spółdzielczy rozwija się mimo trudności ze strony władz. W 1910 r. powstaje Bank Towarzystw Spółdzielczych SA w Warszawie, stanowiący centralę finansową. Rozwój spółdzielczości kredytowej hamuje I wojna światowa oraz powojenny kryzys i inflacja. Odbudowa spółdzielczości kredytowej rozpoczyna się po stabilizacji walutowej w 1924 r. i przebiega równolegle z akcją konsolidacyjną. Powstaje m.in. Zjednoczenie Związków Spółdzielczości Rolniczej, którego centralą kredytową jest Centralna Kasa Spółek Rolniczych z kapitałem zakładowym 6,5 mln zł. Dla porównania: najpotężniejszy bank państwowy - Bank Gospodarstwa Krajowego - posiada wówczas kapitał o wartości 150 mln. zł. Polski ruch spółdzielczy w latach 1918-1939 należy do najbardziej dynamicznych w Europie i odgrywa istotną rolę w rozwoju ekonomicznym kraju. W 1937 r. działa 3400 spółdzielni bankowych skupiających 1061 tysięcy członków.
Banki spółdzielcze
Po odzyskaniu niepodległości Polska jest krajem wielonarodowym, wielowyznaniowym oraz wielojęzycznym. Po ostatecznym ustaleniu granic II Rzeczpospolitej w 1922 r. udział Polaków w ogólnej liczbie mieszkańców sięga 65%. Resztę stanowią mniejszości narodowe. Najliczniej reprezentowani są Ukraińcy (ok. 16%); na drugim miejscu znajdują się Żydzi (ok. 10%); na trzecim Białorusini (ok. 6 %); na czwartym Niemcy (ok. 4%).
Banki spółdzielcze mniejszości narodowych odgrywają ważną rolę w latach 1918-1939. Najbardziej prężna jest spółdzielczość ukraińska. Jej szybki rozwój następuje zwłaszcza po 1929 r. Finansowanie systemu spółdzielczego zapewnia centrala spółdzielni kredytowych „Centrobank” we Lwowie. Znaczące banki to też m.in. Bank Spółdzielczy „Dniestr” i kredytowy Sojusz „Zaszczyta Zemli”. Spółdzielczość niemiecka jest silna finansowo i sprawna organizacyjnie. Dysponuje dwoma związkami rewizyjnymi w Wielkopolsce, jednym na Pomorzu, jednym w Łodzi i jednym we Lwowie. W Poznaniu działa Landesgenossenschaftsbank, a w Łodzi Bank Spółek Niemieckich w Polsce SA. Początkowo spółdzielnie niemieckie przyjmują również Polaków, ale po 1934 r. dostęp jest utrudniony. Żydowskie banki spółdzielcze są bardzo liczne, ale posiadają mniejsze aktywa niż polskie. Spółdzielczość żydowska skupiona jest w czterech związkach rewizyjnych: dwóch w Warszawie i dwóch we Lwowie. Dysponuje też centralą finansową w postaci Banku dla Spółdzielni SA w Warszawie. W 1936 r. powstaje w Warszawie Polsko-Palestyński Bank Spółdzielczy, który ma mobilizować kapitały na rzecz żydowskiego osadnictwa w Palestynie.
Ewakuacja złota Banku Polskiego SA w czasie II wojny światowej
W pierwszych dniach września 1939 r. władze państwa i Banku Polskiego SA podejmują decyzję o ewakuacji zasobów banku centralnego i jego oddziałów.
Latem 1939 r. rezerwy polskiego złota - o wadze blisko 80 ton - mają wartość około 463 mln zł (około 87 mln dolarów). Z tych zasobów około 100 mln zł znajduje się w depozytach banków zagranicznych. Wraz z wybuchem wojny, kruszec o wartości ponad 363 mln zł rozpoczyna dramatyczną odyseję po kilku kontynentach - przez Rumunię, Turcję, Syrię, Liban, Francję aż po Francuską Afrykę Północną i Zachodnią. W 1944 r. złoto zostaje podzielone na trzy części i wysłane do Nowego Jorku, Londynu i Ottawy.
Po kilku latach wędrówki, dzięki ofiarności pracowników Banku Polskiego SA, zabiegom dyplomatów i wojskowych oraz pomocy wielu przedstawicieli obcych państw, złoto ewakuowane w 1939 r. wraca do Polski.
Rynek towarowy
Rynek towarowy jest najstarszym rynkiem na świecie. Jego początki wywodzą się z wymiany barterowej, czyli towaru na towar. Źródła podają, że pierwszym miejscem zawierania transakcji towarowych był starożytny Sumer (4500-4000 r. p.n.e.). Wraz z pojawieniem się pieniądza jako środka płatniczego wzrasta wymiana towarowa. Z czasem kupcy tworzą związki handlowe oraz rynki, które stają się następnie giełdami. Pierwszy taki rynek to giełda zbożowa w Brugii założona w 1309 r.
Historia giełdy
Polska
Pierwsza giełda na ziemiach polskich powstaje w 1817 r. w obszarze zaboru rosyjskiego. Zostaje powołana do życia na mocy dekretu namiestnika Królestwa Polskiego. Prowadzi obrót papierami wartościowymi, wekslami i walutami. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. giełda zostaje reaktywowana. W okresie międzywojennym, oprócz giełdy papierów wartościowych w Warszawie, równolegle funkcjonują giełdy pieniężne oraz 17 giełd towarowych. Po II wojnie światowej giełda zostaje zlikwidowana.
Giełda wznawia działalność dopiero na fali przemian ekonomicznych w 1989 r. Na pierwszej sesji - 16 kwietnia 1991 r. - są notowane akcje 5 spółek. Obecnie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA jest największym rynkiem kapitałowym w Europie Środkowo-Wschodniej. Oprócz GPW, w Warszawie funkcjonują: Warszawska Giełda Towarowa oraz Towarowa Giełda Energii.
Świat
Pierwsze wzmianki dotyczące giełdy pojawiają się w 1309 r., kiedy powstaje giełda zbożowa w mieście Brugia, na terenie dzisiejszej Belgii. Na przestrzeni kolejnych wieków powstają giełdy w wielu
krajach. Najsłynniejsze otwarto w Antwerpii w 1531 r., w Londynie w 1571 r., we Frankfurcie w 1585 r. i w Amsterdamie w 1602 r. Pierwsza giełda w Ameryce Północnej powstaje w Nowym Jorku w 1792 r. Cały XIX w. to okres bujnego rozwoju giełd papierów wartościowych, ale także wielu krachów giełdowych. Rok 1971 to powstanie pierwszej giełdy elektronicznej NASDAQ w USA, a koniec XX w. to rewolucja w sposobie zawierania transakcji z manualnego na automatyczny, oparty na systemach komputerowych.
Krachy giełdowe
Panika ekonomiczna, 1873
W wyniku krachu na giełdzie w Wiedniu, 8 maja 1873 r., spadki odczuwają także giełdy w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii. Wydarzenia z tego roku dają początek sześcioletniemu kryzysowi, nazywanemu w literaturze „Długą Depresją”. Jest to pierwsza globalna recesja obejmująca cały uprzemysłowiony świat.
„Czarny Czwartek” na Wall Street, 1929
Na giełdzie w Nowym Jorku dochodzi do krachu 24 października 1929 r. Wywołuje go pęknięcie bańki spekulacyjnej, która rosła od początku lat dwudziestych. Krach prowadzi do długotrwałego załamania gospodarczego na całym świecie, które znamy pod nazwą „Wielkiego Kryzysu”.
„Czarny Poniedziałek”, 1987
Do krachu na giełdzie w Nowym Jorku, 19 października 1987 r., dochodzi w wyniku wykorzystywania nowych technik inwestycyjnych, tzw. transakcji programowych. Po krachu nowojorskim indeksy giełdowe spadają w Hongkongu, Australii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.
Kryzys Subprime, 2007
W 2007 r. w USA wybucha kryzys subprime. Główną rolę odgrywają kredyty, które są oprocentowane wyżej niż standardowe i przyznawane klientom ze złą historią kredytową. Kredyty tego typu prowadzą do upadku banku Lehman Brothers.
Rozwój technologii kart płatniczych
Trudno jednoznacznie określić, kto jest pierwszym emitentem karty płatniczej. W literaturze przedmiotu podaje się, że pierwszą metalową kartę płatniczą emituje w 1917 r. firma Sears, Roebuck and Company. Ten nowy środek płatniczy staje się bardzo popularny w gałęziach gospodarki takich, jak: transport, handel i gastronomia. Początkowo masowo stosuje się tzw. karty pracownicze, emitowane dla pracowników konkretnych korporacji. Pionierem w tej dziedzinie staje się spółka naftowa General Petroleum Corporation of California.
W początkowej fazie podstawowym surowcem, z którego wytwarza się karty jest metal, jednak wraz z postępem naukowo-technicznym wypiera go plastik. Karty plastikowe wchodzą do obiegu w 1947 r., kiedy niemal równolegle dwa banki: Flatbush National Bank i Franklin Bank wprowadzają do obiegu karty o charakterze wyłącznie rozliczeniowym.
Pierwsze plastikowe karty nie są zbyt zaawansowane technologicznie. W 1960 r. Forrest Parry, inżynier pracujący w IBM, wymyśla kartę z paskiem magnetycznym. Kolejną innowacją jest mikroprocesor - nowa technologia stosowana w kartach elektronicznych. Pierwsze prace nad jego zastosowaniem w kartach płatniczych rozpoczyna Japończyk Kunitaku Arimura, ale jego projekty nie zyskują szerszego uznania. W 1974 r. francuski dziennikarz Roland Moreno występuje z propozycją, by kart nie zamykać za drzwiami laboratorium, a zacząć je stosować w życiu codziennym. Moreno zakłada Innovatron - stowarzyszenie skupiające się na sprzedaży licencji kart elektronicznych.
W 1980 r., po wielu próbach i testach, powstaje pierwsza karta z mikroprocesorem. Na przełom trzeba jednak czekać aż 5 lat. Wtedy francuskie banki wydają klientom karty mikroprocesorowe, by zapobiegać wysokiemu odsetkowi przestępstw kartowych. W 1986 r. France Telecom wprowadza do obiegu karty przedpłatne oparte na mikroprocesorze.
SYBIR - Pierwszy system rozliczeniowy w Polsce
System SYBIR (System Bankowych Izb Rozliczeniowych), udostępniony w kwietniu 1993 r., jest oryginalnym polskim systemem opracowanym dla zapewnienia sprawnej obsługi rozliczeń międzybankowych. SYBIR obsługuje rozliczenia międzybankowe w oparciu o dokumenty papierowe i umożliwia rozrachunek na podstawie wyliczonych netto pozycji banków.
System umożliwia automatyzację przetwarzania danych w poszczególnych fazach procesu rozliczeń międzybankowych, dokonywanych tradycyjnie z udziałem papierowych dokumentów - poleceń przelewu i czeków - wymienianych między oddziałami banków za pośrednictwem 17 Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych zlokalizowanych we wszystkich miastach wojewódzkich i w Koszalinie.
Obsługa systemu SYBIR przypomina początkowo pracę firmy kurierskiej - zlecenia przelewów, składane w formie papierowej w oddziałach banków, trafiają do regionalnych punktów sortujących. System działa sprawnie - w ciągu jednej doby KIR przesyła zlecenia płatnicze; w postaci papierowych wydruków; pomiędzy najbardziej oddalonymi od siebie częściami kraju. Dzięki temu pieniądze trafiają z konta nadawcy przelewu na konto odbiorcy w ciągu jednej doby, a nie np. po tygodniu jak było wcześniej.
SYBIR znacznie usprawnia rozliczenia, choć ze względu na swój „papierowy” charakter od początku jest traktowany jako rozwiązanie przejściowe. W 2004 r., SYBIR zostaje całkowicie zastąpiony, uruchomionym w 1994 r., elektronicznym międzybankowym systemem rozliczeń Elixir. System zostaje ostatecznie zamknięty w części rozliczeniowej w 2004 r., a w części kurierskiej w 2005 r.
Podczas ponad 11-Ietniej działalności operacyjnej (kwiecień 1993 - czerwiec 2004) za pośrednictwem systemu SYBIR rozliczonych zostaje łącznie ponad 335,6 mln przesyłek rozliczeniowych na kwotę 5,6 bln zł oraz przekazanych 68,3 mln przesyłek kurierskich.
W pobliżu warto zobaczyć:
- Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa
- Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
W pobliżu można zjeść w:
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
***************************************************************************************************
Miło mi poinformować, że
Centrum Pieniądza NBP
przyznałam (jak najbardziej subiektywne)
wyróżnienie:
Muzeum Miesiąca listopada 2017 roku
za bogatą ofertę wystawienniczą oraz atrakcyjną i nowoczesną formę prezentacji
Wyróżnienie Muzeum Miesiąca otrzymuje muzeum, spośród wszystkich, które w danym miesiącu odwiedziłam.
Pola Neis
