Utworzono: 30.08.2016r.

Cadyk, ohel, ciulim, czulent oraz mykwa. Znaczenie tych słów poznałam w Lelowie

Grób cadyka Bidermana w Lelowie.

Gmina Lelów położona jest w południowo- wschodniej części powiatu częstochowskiego, na pograniczu Jury Krakowsko-Częstochowskiej i Niecki Nidziańskiej.

Na przestrzeni wieków istotny procent mieszkańców Lelowa stanowili Żydzi. Lelów był i nadal jest istotnym ośrodkiem chasydyzmu. Co roku, na przełomie stycznia i lutego, Żydzi z całego świata pielgrzymują do grobu cadyka Dawida Bidermana – przywódcy chasydzkiego i założyciela dynastii cadyków z Lelowa. W tradycję Lelowa od kilku lat wpisane jest Święto Ciulimu-Czulentu.

W Lelowie zwiedziłam ohel cadyka Bidermana oraz bożnicę (synagogę). Obiekty te na co dzień są zamknięte. Oprowadzają po nich mieszkający obok sąsiedzi. Koszt zwiedzenia jednego to 5 zł od osoby. Szczególnie ciekawie wypadło oprowadzanie po bożnicy. Starszy pan przekazał bowiem zwiedzającym garść, naprawdę ciekawych informacji. Na przykład, że:

- podczas święta na przełomie stycznia i lutego kobiety nie mają wstępu do bożnicy. Taki dostęp mają, a nawet zapraszani są przedstawiciele mediów, oczywiście płci męskiej;

- w mykwie kąpać się mogą tylko mężczyźni. Jednak pewnego razu przyszła Żydówka i poprosiła o udostępnienie mykwy, by się wykąpać. Klucze dostała;

- w trakcie wspomnianego święta na przełomie stycznia i lutego w bożnicy umieszczany jest sejf. Każdy mężczyzna musi dać do niego na przechowanie portfel z zawartością oraz inne, cenne przedmioty - by w czasie święta nie miał pokus, np. zaszalenia w jakiejś knajpie;

- woda w mykwie to deszczówka „chwytana” poprzez specjalnie zbudowaną konstrukcję;

- policja spisuje wszystkich uczestników pielgrzymki i dba o ich bezpieczeństwo.

Co to jest ohel?

Ohel to niewielki żydowski grobowiec murowany lub drewniany, najczęściej kształtu prostopadłościanu, zwykle z drzwiami, a czasem również okienkami, o dachu półkolistym lub dwuspadowym. Miejsca pochówku, nad którymi wzniesiono ohele, bywają celem pielgrzymek chasydów.

Ohel cadyka Bidermana znajduje się na nieistniejącym już starym cmentarzu żydowskim (kirkucie) w Lelowie. Pierwszy ohel powstał zaraz po śmierci cadyka w 1814 r. i przetrwał w niezmienionej formie do pierwszych dni II wojny światowej. Po zakończeniu wojny na grobie Dawida Bidermana wybudowano nowy budynek, w którym znajdował się jeden ze sklepów Gminnej Spółdzielni. W sierpniu 1988 r. z inicjatywy Szimona Anshinaz Izraela Fundacja Rodziny Nissenbaumów rozpoczęła poszukiwania grobu cadyka Bidermana. Jego szczątki odnalezione pod pomieszczeniem magazynowym jednego ze sklepów Gminnej Spółdzielni przekazano na badania do Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Kiedy okazało się, że należą do Dawida Bidermana, w październiku 1988 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów urządziła tam skromny ohel. Od tego czasu grób cadyka jest celem licznych pielgrzymek chasydów z USA oraz Izraela.

A kto to był cadyk?

Cadyk to charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu – chasydyzmu. Cadyk był dla wspólnoty wzorem pobożności, pokory i sprawiedliwości. Cadykowie byli otaczani powszechną czcią, ze względu na przypisywaną im zdolność czynienia cudów i uzdrawiania. Także po śmierci ich groby przyciągają licznych pielgrzymów.

Pierwsze wzmianki o Żydach w Lelowie pochodzą z 1547 r. Kolejna informacja pochodzi z protokołu wizytacyjnego z 1598 r., w którym jest mowa o przekazaniu przez starostę lelowskiego gruntów pod cmentarz żydowski. Lelów już w pierwszej połowie XVIII w. posiadał gminę żydowską, która stanowiła wtedy aż 60% ogółu mieszkańców. Żydzi lelowscy zajmowali się głównie handlem, rzemiosłem i bankierstwem. Na początku XX w. posiadali kilka garbarni i hutę szkła. W 1746 r. w Lelowie urodził się Dawid Biderman, znany później jako cadyk (hebr. sprawiedliwy) Lelower – twórca miejscowej dynastii chasydów. Cadyk lelowski był mędrcem i lekarzem słynącym z cudownych uzdrowień. Ten wybitny przedstawiciel chasydyzmu był również zwolennikiem pokojowego współistnienia różnych wyznań i narodów. Do dzisiaj w Europie, Ameryce, Australii i Izraelu istnieją grupy chasydów identyfikujące się z naukami rebe Lelowera. Kres lelowskich Żydów nastąpił w 1942 r., kiedy to Niemcy wywieźli wszystkich izraelitów do obozu zagłady w Treblince.

Co to jest mykwa?

Mykwa w judaizmie to zbiornik z bieżącą wodą (niekiedy basen) dla osób i naczyń, które zaciągnęły jakiegoś rodzaju nieczystość rytualną. Obmycie w mykwie dokonuje się przez całkowite zanurzenie. Chasydzi codziennie przed modłami odbywają podobną kąpiel, wszyscy mężczyźni są natomiast zobowiązani do tego przed świętem Jom Kippur.

Dom modlitwy w Lelowie, znajduje się naprzeciwko nieistniejącego obecnie starego cmentarza żydowskiego. Na początku lat 90. XX wieku budynek Spółdzielni Inwalidów, który stał na miejscu starej synagogi został zakupiony przez lelowskich chasydów. Jedno z jego pomieszczeń przystosowano do potrzeb prowizorycznego domu modlitwy. Synagoga użytkowana jest wyłącznie w okresie pielgrzymek do grobu cadyka Dawida Bidermana. Wówczas to przywożone są zwoje Tory oraz niezbędny sprzęt do odprawiania modłów, który po uroczystościach jest zabierany z powrotem. Wewnątrz budynku mieści się również mykwa – rytualna łaźnia u Żydów. W czasie takiej kąpieli woda powinna pochodzić z naturalnego źródła (np. deszczu), a odbywająca ją osoba powinna zanurzyć w wodzie całe ciało.

Jedna rzecz, która mnie zaskoczyła podczas zwiedzania bożnicy to fakt, że obiekt jest strasznie zaniedbany. Podobno jednak w przyszłym roku, po wielu latach od jego zakupu, ma on być wyremontowany. W pierwszej kolejności ma być podniesiony dach o jedno nadbudowane piętro (w tej nadbudówce ma być część hotelowa).

Co to są: ciulim i czulent?

O tym dowiecie się już czytając recenzję z mojej wizyty w gospodzie Ciulim w Lelowie: Ciulim w gospodzie Ciulim w Lelowie