Po 1914 roku willa została zakupiona przez Rozalię i Pawła Helcmanów, warszawskich aptekarzy. W latach międzywojennych budynek często zmieniał właścicieli, którzy nadawali mu rozmaite nazwy. Według zachowanych źródeł, jednym z mieszkańców willi miał być również miejscowy rabin.
Zaraz po II wojnie światowej dookoła wilii rozpościerały się pola uprawne i sady, nieopodal znajdowały się staw i źródełko. Sielski krajobraz tego miejsca został zdominowany przez zabudowę charakterystyczną dla czasów PRL-u, w latach 70. powstały wieżowce, tak zwany grodziski Manhattan.
Po 1945 roku swoją siedzibę miało tu powołane przez artystów osiadłych w Grodzisku i okolicach Stowarzyszenie Miłośników Sztuki. W ramach działalności kulturalnej stowarzyszenia prowadzono szereg sekcji związanych z rozmaitymi formami kształcenia artystycznego, m.in.: sekcję fotograficzną i teatralną, a także ogniska - plastyczne i muzyczne, które dały początek placówkom publicznym. Willa służyła również jako miejsce spotkań różnych środowisk i organizacji działających w mieście, w tym rzemieślników i kupców grodziskich.
W latach 1994-2010 mieściła się tu filia Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Maz. - Centrum Edukacji Kulturalnej „Radogoszcz”. W placówce stanowiącej połączenie miejskiej galerii sztuki i instytucji o charakterze muzealnym odbywały się w tym czasie liczne wystawy prezentujące twórczość lokalnych artystów oraz dzieje miasta i regionu, ze szczególnym uwzględnieniem etnografii i archeologii.
W latach 2010-2012 willa został poddana rewitalizacji i adaptacji na potrzeby galerii etnograficznej.
W willi o Chełmońskim
Józef Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 r. we wsi Boczki pod Łowiczem. Po ukończeniu szkoły realnej kształcił się w warszawskiej Klasie Nauki Rysunku i Szkicowania, a następnie w pracowni Wojciecha Gersona, skąd wyruszył na studia do Monachium. Po powrocie do Warszawy w 1874 r. wraz z przyjaciółmi otworzył pracownię w gmachu Hotelu Europejskiego. Powstałe wówczas obrazy, ukazujące wiejską codzienność i człowieka poddającego się rytmom natury, nie wzbudziły jednak zachwytu krytyki. Rozgoryczony negatywnym przyjęciem malarz wyjechał do Paryża, gdzie zdobył wreszcie uznanie profesjonalnej krytyki i przychylność widzów.
W 1887 r. malarz powrócił do Polski, by dwa lata potem nabyć majątek Kuklówka, który na ponad ćwierć wieku stał się „mazowiecką pustelnią” artysty oraz jego dożywotnią siedzibą. Uhonorowany najwyższym odznaczeniem Salonu Paryskiego stał się w kraju postacią uwielbianą. O jego prace starały się najbardziej prestiżowe sale wystawowe. Chełmoński wybierał jednakże całodzienne włóczęgi po okolicznych polach i lasach w towarzystwie ulubionego psa Kwiatka. Ubrany skromnie, w kapeluszu i wysokich butach, z bujną, potarganą brodą w niczym nie przypominał egzaltowanego artysty. Tym, co odróżniało go wszakże od mieszkańców wsi, był szkicownik, w którym uwieczniał napotkane krajobrazy, osoby i detale.
Chełmoński zmarł 6 kwietnia 1914 r. Już za życia uznany został za najwybitniejszego przedstawiciela polskiego malarstwa realistycznego.
I o dawnych mieszkańcach miasta
Dzieje Grodziska oglądane przez pryzmat koegzystencji tutejszej ludności z przedstawicielami innych narodowości i wyznawcami różnych religii od katolicyzmu, przynoszą - szczególnie w wieku XIX - obraz miasta wielokulturowego, w którym szczególną rolę odgrywała społeczność żydowska. Żydzi obecni w mieście niemal od czasu jego lokacji, w II poł. XVIII wieku doczekali się własnej synagogi i cmentarza - jednego z najstarszych na Mazowszu, by sto lat później stanowić najliczniejszą i najbardziej aktywną mniejszość etniczną.
W tym ostatnim okresie Grodzisk mógł przypominać typowe miasteczko żydowskie - sztetl, jako że obok synagogi znajdowała się tu rytualna rzeźnia, łaźnia, liczne szkoły religijne, a także wielka ilość sklepów, warsztatów i zakładów usługowych prowadzonych przez Żydów. Ze względu na obecność w mieście cadyka Elimelecha Szapiro, Grodzisk pełnił również funkcję centrum duchowego dla szerzącego się lokalnie ruchu chasydzkiego.
Przeczytaj także:
- Pałac w Radziejowicach, czyli mały przewodnik
- O żabkach w historycznym dworze w Żabiej Woli (woj. mazowieckie)
