Stałe wystawy i prezentacje to:
Z modą przez XX wiek, Muzeum interaktywne Kotłownia, Rekonstrukcja tkalni z przełomu XIX i XX w. Prezentacja maszyn w ruchu, Narzędzia i maszyny włókiennicze w zbiorach Centralnego Muzeum Włókiennictwa, Dawne zakłady Ludwika Geyera 1828 - 2002.
W domu przy ul. Łódzkiej 6 mieszczącym się w Skansenie Łódzkiej Architektury Drewnianej czynne są następujące wystawy: Rekonstrukcja wnętrza izby warsztatowej z I poł. XIX w., W kuchni Pani Goldbergowej, Nasza szafa, Rekonstrukcja wnętrz mieszkań robotniczych z lat 20. i 30. XX w., a w domu przy ul. Łódzkiej 4: Wystawa Rzemiosła dawnej Łodzi – zakład krawiecki.
Ziemia obiecana
Szczęście uśmiechnęło się do Łodzi w 1820 roku, kiedy to Stanisław Staszic oraz prezes komisji województwa mazowieckiego Rajmund Rembieliński wytypowali teren w okolicach miasteczka w zaborze rosyjskim, jako idealny obszar pod rozwój przemysłu sukienniczego. Idealny, gdyż pełen lasów i wartkich strumieni, położony blisko szlaków komunikacyjnych. Do wytyczonego wokół ośmiokątnego placu (obecnie plac Wolności) Nowego Miasta zaczęli licznie przybywać rzemieślnicy z Saksonii, Nadrenii, Czech i Prus zwabieni ulgami, przywilejami i niedrogimi, długoterminowymi kredytami. Liczba chętnych była tak wielka, że podjęto decyzję o lokacji wzdłuż rzeki Jasień kolejnej osady Łódki, gdzie zaczęto osadzać tkaczy lnu i bawełny. Osada niezwykle dynamicznie rozwijała się wzdłuż traktu piotrkowskiego, przemianowanego w 1823 roku na ulicę Piotrkowską.
Biała Fabryka
Klasycystyczny kompleks Białej Fabryki wzniesiono w latach 1835-1838 dla fabrykanta Ludwika Geyera zapewne wedle projektu zamówionego na Wyspach Brytyjskich. Zabudowania składały się początkowo z budynku frontowego i skrzydła północnego pokrytych jasnymi tynkami (stąd nazwa). W fabryce zainstalowano 180 mechanicznych krosien i pierwszą w Łodzi maszynę parową o mocy 60 KM. W 1848 r. do głównego budynku dostawiono skrzydło południowe przypuszczalnie według projektu Jana Jakuba Gaya. W wyniku rozbudowy powstało trójskrzydłowe założenie z położonym w obrębie dziedzińca budynkiem maszyny parowej i kotłowni. Towarzyszył im pierwszy w Łodzi komin o wysokości ok. 46 m.
Dopiero w 1886 r. powstało czwarte skrzydło, które zamknęło czworoboczny dziedziniec od wschodu. Szkielet gmachu stanowiło 27 poprzecznych belek podpartych dwoma rzędami słupów drewnianych, dzielących wnętrza sal na trzy podłużne nawy. W 1844 r., w obawie o wytrzymałość stropów, dodano trzeci rząd podpór. W 1838 r. dobudowano skrzydło północne o dług. 31,20 m i szer. 11,10 m, wydłużone w latach 70. XIX w. do 59,40 m, o elewacji nawiązującej wystrojem do budynku od ulicy. Także w 1838 r. ukończony został, stojący na dziedzińcu, parterowy budynek maszynowni i kotłowni.
W latach następnych wprowadzono tu oświetlenie gazowe (1888 r.), wybudowano wieżę kurzową (1891 r.), zainstalowano windy i zewnętrzne schody przeciwpożarowe (1897 r.), wybudowano wieżę filtrów (1898 r.), wprowadzono oświetlenie elektryczne (lata 1895 - 1899) oraz rozbudowano przylegający do skrzydła południowego skład tkanin, tzw. „ostrogę” (1899 r.). Po pożarze południowego skrzydła w 1901 r., zainstalowano na salach tryskacze przeciwpożarowe, na dachu wzniesiono wieżę ciśnień, nakrytą charakterystycznym namiotowym dachem z iglicą.
W latach I wojny światowej Biała Fabryka została przez niemieckich okupantów zdewastowana, a część wyposażenia uszkodzona lub wywieziona - stąd w okresie międzywojennym w ograniczonym stopniu pełniła funkcje produkcyjne. Stan ten pogłębił się w czasie II wojny światowej, kiedy to Niemcy złomowali większość pracujących tu maszyn.
Po wojnie zakłady Geyerów zostały upaństwowione a kompleks Białej Fabryki stał się częścią Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. F. Dzierżyńskiego. Ze względu na zły stan techniczny ulokowano tu magazyny, biura, szkołę zawodową i mieszkania pracownicze, część sal wydzierżawiono. Budynek nie był remontowany, a jego stan techniczny ulegał szybkiej degradacji
W 1954 r. w Białej Fabryce ulokowano Centralne Muzeum Włókiennictwa, w 2008 r. na zapleczu skrzydła wschodniego fabryki otwarto Skansen Łódzkiej Architektury Drewnianej.
Przybył z Saksonii
Ludwik Ferdynand Geyer (1805-1869) przybył do Łodzi w początkach 1828 r. W sierpniu podpisał kontrakt osiedleńczy z Komisją Województwa Mazowieckiego, w którym zobowiązał się prowadzić przez co najmniej 10 lat tkalnię wyrobów bawełnianych, liczącą od 20 do 100 krosien, oraz wybudować dom mieszkalny. Jak i inni osadnicy otrzymał plac w osadzie rękodzielniczej „Łódka” oraz licencję na sprowadzanie przędzy bawełnianej za opłatą 40% obowiązującego cła.
Działalność przemysłową rozpoczął od uruchomienia we własnym domu ręcznej farbiarni i drukarni perkali. W 1833 r. sprowadził z Wiednia, pierwszą w Królestwie Polskim, maszynę walcową do drukowania perkali, napędzaną kieratem konnym, która dzięki dużej wydajności umożliwiła mu zmonopolizowanie rynku.
W latach 1835-1837, na placu przy ul. Piotrkowskiej 282, wybudował tzw. Białą Fabrykę, do której wyposażenie sprowadził z Belgii, z zakładów mechanicznych braci Cockerill. Składały się na nie 44 mechaniczne przędzarki i 180 krosien tkackich, oraz pierwsza w Łodzi maszyna parowa o mocy 60 KM.
W latach 40. powiększył swoje zakłady poprzez zakup farbiarni po Janie Traugottcie Lange, ul. Piotrkowska 287-299, oraz drukarni Gustawa Zacherta, ul. Piotrkowska 301-315. W 1846 r. nabył dobra ziemskie Ruda Pabianicka.
W połowie XIX w. był on już właścicielem największego w Łodzi przedsiębiorstwa bawełnianego posiadającego przędzalnię o 20.384 wrzecionach, 168 mechanicznych krosien, 5 maszyn walcowych do drukowania tkanin oraz dodatkowo 18 stołów do druku ręcznego - wszystko napędzane 3 maszynami parowymi o łącznej mocy 120 KM. Zatrudnienie osiągnęło liczbę 655 robotników, a wartość produkcji rocznej zbliżała się do 500 tys. rubli. Ponadto, w majątku Ruda Pabianicka, założył plantację buraków cukrowych i wybudował nowoczesną cukrownię.
Za zasługi dla rozwoju przemysłu został odznaczony orderem św. Stanisława lll klasy i medalem „za poleznoje”, a jego firma otrzymała prawo używania herbu Cesarstwa Rosyjskiego na swoich wyrobach.
Kryzys nastąpił w 1853 r. w wyniku pożaru budynku przy ul. Piotrkowskiej 303, w którym mieściła się tkalnia, farbiarnia i drukarnia, a także z powodu nieudanych inwestycji w cukrownictwie, kryzysów ekonomicznych lat 50. XIX w., oraz rosnącej konkurencji ze strony kilku nowych łódzkich fabryk. Ostateczny cios zadał jej „głód bawełniany”, spowodowany wojną secesyjną w Stanach Zjednoczonych, wskutek którego fabryka w początkach 1862 roku zaprzestała produkcji z powodu braku surowca. Przymusowy postój trwał aż do połowy 1868 r., kiedy to wydzierżawiono ją bankierom Wilhelmowi Ginsbergowi i Emanuelowi Lohnsteinowi na okres 10 lat. Ludwik Geyer miał sprawować nadzór techniczny nad fabryką, jednak z powodu choroby przekazał zarząd swojemu synowi Gustawowi. Zmarł 21 października 1869 r. po prawie 42 latach pobytu w Łodzi.
Kalendarium Białej Fabryki
1828 - Ludwik Geyer osiedla się w Łodzi
1833 - sprowadzenie przez L. Geyera pierwszej w Królestwie Polskim maszyny walcowej do drukowania tkanin
1835-1837 - budowa „Białej Fabryki"
1837 - sprowadzenie pierwszej maszyny parowej
1862-1868 - unieruchomienie zakładów
1868-1878 dzierżawa fabryki przez Bernarda i Wilhelma Ginsbergów
1869 - śmierć Ludwika Geyera, przejęcie fabryki przez spadkobierców
1886 - powstanie Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych L. Geyera
1915-1918 - dewastacja zakładów podczas I wojny światowej
1926 - zmiana nazwy na Zakłady Przemysłu Bawełnianego „L. Geyer” S. A.
1934 - ogłoszenie upadłości zakładów
1936 - podniesienie upadłości
1939-1945 - zakłady pod niemieckim zarządem komisarycznym
1945 - upaństwowienie zakładów
1947-1950 - Państwowe Zakłady Przemysłu Bawełnianego nr 3
1950-1963 - Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. F. Dzierżyńskiego
1963-1990 - Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. F. Dzierżyńskiego „Eskimo”
1990-1998 - Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Eskimo”
1998-2002 - Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Eskimo” S.A.
2002 - ogłoszenie upadłości i likwidacja zakładów
Druga część wystawy poświęconej modzie XX wieku
Obejmuje lata 1940 - 2000. Prezentowane są tutaj najciekawsze ubiory wybrane z bogatej kolekcji Działu Odzieży, unaoczniające zmiany zachodzące w kanonach mody, a zarazem przedstawiające istotne zjawiska w polskiej modzie. W sali wystawowej zostały wyodrębnione dwie prezentacje ubiorów. W gablotach, w chronologicznym układzie wyeksponowano typowe stroje kobiece i męskie z lat 1940 - 2000, natomiast na zainscenizowanym „wybiegu” dla modelek można zobaczyć pochodzące z lat 70. i 80. kolekcję Domu Mody „Telimena”, odzież z warszawskich Domów Centrum projektowaną przez Barbarę Hoff oraz przykłady strojów autorskich łódzkich artystów plastyków.
Dla czytelności ekspozycji zastosowany został podział na dekady, choć kierunki i tendencje w modzie, zarówno tej „wysokiej”, jak i „gotowej do noszenia” czy konfekcyjnej, nie pojawiały się z początkiem, czy końcem dziesięciolecia. Proces zmian miał i ma charakter ewolucyjny. Często uproszczenie form, fasonów we wcześniejszym kierunku przeistaczało się w nowy trend propagowany przez projektantów i adaptowany do mody użytkowej.
Osobno - w dwóch gablotach - wyeksponowane zostały przykłady torebek i butów, niezbędnych akcesoriów mody, które podkreślają i akcentują ubiór.
Dział Tkaniny Przemysłowej
Dział Tkaniny Przemysłowej posiada jedną z największych na świecie kolekcję tkanin wysokonakładowych (ok. 150.000 obiektów), ukazującą zmiany zachodzące w technologii i wzornictwie tkanin wytwarzanych od 1834 roku do czasów współczesnych.
Zasadniczą jej część stanowią katalogi fabryczne i handlowe wszystkich znaczących zakładów włókienniczych okręgu łódzkiego (m.in.: L. Geyera, I. Poznańskiego oraz K. Scheibiera i L. Grohmana) oraz wielu innych ośrodków polskich (m.in.: Bielska-Białej, Głuszycy, Żyrardowa). Drugą grupę eksponatów stanowią tkaniny metrażowe oraz wyroby gotowe, spośród których na szczególną uwagę zasługują pluszowe i żakardowe nakrycia na stoły i łóżka (m.in.: T.Finstera i J.Fiala) oraz bielizna stołowa i pościelowa (m.in. Widzewskiej Manufaktury i Zakładów Żyrardowskich).
Obok wyrobów tekstylnych gromadzone są materiały archiwalne o charakterze dokumentacyjnym-artystycznym - zakładowe księgi wzorów, szkice, projekty, kartony i rysunki dyspozycyjne tkanin a także fotografie (łącznie ok. 1.150 obiektów). Do szczególnie cennych należą prawdziwe cymelia - projekty tkanin W. Strzemińskiego i S. Wegnera.
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
Przeczytaj także:
- Łódź jakiej nie znacie – Park Źródliska
- Planetarium w EC1 Wschód w Łodzi. Kolejna cegiełka w budowaniu turystycznej pozycji miasta
- Fotoplastikon w Muzeum Kinematografii w Łodzi, który „zagrał” w filmie „Vabank”
- Pasaż Róży w Łodzi wzbudza wiele kontrowersji. I dobrze
- „Stereofoniczna Dętka” na „poszarpanym placu” - tylko w Łodzi
- Łódź świętowała swoje 592 urodziny (Piotrkowska w obiektywie)
- Wystawa pamiątek po Arturze Rubinsteinie
- Teatr Muzyczny w Łodzi. Jeden z moich ulubionych teatrów
**********************************************************************************************************
Miło mi poinformować, że Centralnemu Muzeum Włókiennictwa „Biała Fabryka”
przyznałam (jak najbardziej subiektywne)
wyróżnienie:
Muzeum Miesiąca listopada 2016 roku
za bogatą ofertę wystawienniczą oraz ciepłą i miłą obsługę
Wyróżnienie: Muzeum Miesiąca października 2016 roku przyznałam Muzeum Romantyzmu w Opinogórze Górnej za „rozmach” i niebanalną ofertę dla zwiedzających.
