Około 1355 r. abp Jarosław Bogoria Skotnicki zbudował gotycki zamek murowany, który stał się główną siedzibą prymasów w Polsce. W 1433 r. powstała Prymasowska Kapituła Łowicka, a przy kolegiacie najstarsza w kraju kolonia Akademii Krakowskiej. Brak murów obronnych pozwolił w XV w. na rozbudowę przestrzenną miasta. Dzięki położeniu na szlaku handlowym z Torunia do Lwowa, licznym przywilejom i słynnym w Polsce jarmarkom, prymasowski Łowicz wspaniale się rozwijał. Od 1572 r., podczas bezkrólewia, Łowicz pełnił funkcję „drugiej stolicy” Rzeczypospolitej. Wspaniały okres rozkwitu miasta przerwał „potop szwedzki”. Poważnie zniszczony podczas najazdu szwedzkiego, zaczął podupadać przechodząc do roli małego miasteczka. Zniszczony został w tym czasie również Zamek Prymasowski. W 1668 r. powstało w Łowiczu kolegium pijarskie. Ponowne ożywienie gospodarcze nastąpiło w drugiej połowie XVIII w.
Po II rozbiorze, miasto znalazło się pod panowaniem pruskim, od 1807 r. w Księstwie Warszawskim, od 1815 r. w Królestwie Polskim. W 1820 r. dobra łowickie przeszły na własność Wielkiego Księcia Konstantego i jego żony Joanny Grudzińskiej „Księżnej Łowickiej”. W czasie powstania listopadowego w Łowiczu zorganizowano Gwardię Narodową, a po jego klęsce dobra łowickie przeszły na własność cara Mikołaja I. Już w 1845 r. Łowicz posiadał połączenie kolejowe z Warszawą, a od 1862 r. z Bydgoszczą, co pozytywnie wpłynęło na rozwój drobnego przemysłu w mieście. Mimo licznych represji za bohaterski udział w powstaniu styczniowym 1863 r., miasto rozwijało się gospodarczo, edukacyjnie i kulturalnie.
W czasie I i II wojny światowej miasto zostało poważnie zniszczone. We wrześniu 1939 rozegrała się opodal największa bitwa kampanii wrześniowej, znana jako Bitwa nad Bzurą. W okresie okupacji niemieckiej powstało getto żydowskie i obóz pracy przymusowej, aktywnie działał też ruch oporu. Po 1945 r. miasto podnosi się z ruin, powstały nowe zakłady przemysłowe i przetwórcze, zaczęło się rozwijać budownictwo spółdzielcze. W 1975 r. Łowicz stracił rangę miasta powiatowego i do końca 1998 r. znajdował się w granicach województwa skierniewickiego.
W 1990 r. odbyły się w Łowiczu pierwsze demokratyczne wybory samorządowe. W 1992 r. papież Jan Paweł II utworzył diecezję łowicką, a Łowicz ustanowił jej stolicą . 14 czerwca 1999 r., Łowicz odwiedził Jan Paweł II, który katedrę łowicką podniósł do rangi bazyliki mniejszej. W tym czasie powstały też liczne szkoły wyższe: Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Kolegium Nauczycielskie, Kolegium Nauczycielskie Języków Obcych, Szkoła Zarządzania i Marketingu, filia Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego oraz Wyższe Seminarium Duchowne i Kolegium Teologiczne.
Obecnie Łowicz jest miastem powiatowym w woj. łódzkim, położonym nad Bzurą, liczącym ok. 30 tys. mieszkańców.
Stary Rynek
To serce Starego Miasta, przy którym do dziś zachowało się wiele cennych zabytków architektury, tj. : bazylika katedralna, klasycystyczny ratusz miejski, dawny gmach księży misjonarzy - obecnie muzeum. W części północnej znajduje się tzw. Brama Prymasowska z poł. XVII w. z herbem Jastrzębiec wg projektu Tomasza Poncino i dawna dziekania, obecnie siedziba biskupa łowickiego. Zachodnia pierzeja zabudowana jest zespołem kanonii z XVI-XVIII w. z licznymi tablicami fundacyjnymi. W części południowej mieści się renesansowa kamienica Cebrowskich, ich znamienitym przedstawicielem był Andrzej Kazimierz Cebrowski, aptekarz, lekarz, autor pierwszej kroniki miasta „Annales Civitatis Loviciae”. Od strony podwórza przy ul. Aptekarskiej renesansowe krużganki.
Rynek przez kilka stuleci pełnił funkcje handlowe – od średniowiecza odbywały się na nim targi - cotygodniowe i doroczne słynne jarmarki. Niegdyś na środku rynku stał gotycki, murowany ratusz, rozebrany ok. 1830 r. Rynek to również miejsce wydarzeń historycznych. Na rynku 24-25 października 1790 r. Tadeusz Kościuszko zlustrował 9 Regiment Pieszy Koronny, a 18 grudnia 1806 r., w jednej z kamienic zatrzymał się, w drodze do Warszawy, po zwycięstwie pod Jeną i Auerstadt – Napoleon Bonaparte. Na rynku stoją dwa pomniki: Synom Ziemi Łowickiej z 1927 r. i papieża Jana Pawła II odsłonięty w 2000 r.
Bazylika katedralna
Pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Św. Mikołaja jest jednym z najstarszych kościołów w mieście. Jak wynika z inskrypcji z 1668 r., umieszczonej pod chórem, pierwszy drewniany kościół parafialny zbudowano w tym miejscu staraniem książąt mazowieckich już w 1100 r. W 1433 r. abp Wojciech Jastrzębiec podniósł kościół parafialny do godności kolegiaty i erygował przy nim kapitułę. W poł. XV w. abp Jan Odrowąż Sprowski, podjął budowę kolegiaty murowanej z cegły i rudy darniowej. Budowę kościoła kontynuowali jego następcy: abp Jan Łaski i Jakub Uchański, dzięki któremu stanęła jedna z najładniejszych kaplic św. Wiktorii. Kolejni arcybiskupi fundowali swoje kaplice: abp Jan Tarnowski kaplicę św. Trójcy (1641-1647), abp Jan Wężyk kaplicę św. Anny (1635-1640), abp Jan Lipski kaplicę Najświętszego Sakramentu (1641-1647) i abp Adam Komorowski kaplicę Pana Jezusa Ukrzyżowanego (1761). Od strony wschodniej przy prezbiterium ufundowana została kaplica miejska Barszczów.
Najpoważniejszej przebudowy kolegiaty dokonał abp Maciej Łubieński w drugiej połowie XVII w. Autorem projektu przebudowy był architekt i budowniczy Tomasz Poncino, który nadał jej charakter trójnawowego kościoła z wydłużonym prezbiterium. Podczas przebudowy kościołowi nadano cechy barokowe. Katedra pełni funkcję mauzoleum 12 prymasów Polski, pochowanych w podziemiach świątyni (stąd określa się ją jako „Wawel Mazowsza”). Przy jej przebudowie oraz wystroju wnętrz pracowało wielu znaczących artystów i architektów tworzących na dworach europejskich. Należy tu wymienić m.in. Jana Michałowicza z Urzędowa, Efraima Szregera, Szymona Bogumiła Zuga, Tomasza i Andrzeja Poncino, Jana Jerzego Plerscha, Bogumiła Plerscha, Jakuba Fontanę, Hieronima Canavesiego, Willema van den Blocka i wielu innych. Na szczególną uwagę zasługują wspaniałe organy, bogata biblioteka i skarbiec. W 1999 r. katedra otrzymała tytuł bazyliki mniejszej nadany przez papieża Jana Pawła II, który modlił się w niej w trakcie jednej z pielgrzymek do ojczyzny.
Kościół pijarski pod wezwaniem Matki Bożej Łaskawej i Św. Wojciecha
Kościół ten, jako piękny zabytek („perła baroku”) stanowi nieodłączną część Starego Miasta Łowicza. Zbudowany został w latach 1680-1690, 1720-1731, 1744-1747 z fundacji Jana Szamowskiego, kasztelana gostyńskiego i Wojciecha Zimnego, chłopa z Bobrownik oraz innych dobroczyńców. Rozbudowany z fundacji arcybiskupa Michała Radziejowskiego na przełomie XVII i XVIII wieku. Kościół został uroczyście konsekrowany 6 lipca 1748 roku. Gospodarzami kościoła i kolegium od 14 marca 1668 roku są oo. pijarzy.
To ich staraniem przy pomocy różnych fundatorów i dobroczyńców otwarto 10 maja 1668 roku szkołę dla dzieci i młodzieży. Przy kolegium łowickich pijarów odbywały się kapituły prowincjalne. Na jednej z nich w 1753 roku staraniem o. Stanisława Konarskiego została uchwalona reforma szkolnictwa, najpierw pijarskiego, zatwierdzona przez papieża Benedykta XIV, która potem dała bodziec do powołania Komisji Edukacji Narodowej. Również na tej kapitule zakonnej uchwalono nową instrukcję dla mających się organizować szkół w kraju. To właśnie wspomniany o. Stanisław Konarski za zasługi w dziele kształcenia i wychowania otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medal „Sapere auso”. Pijarzy działający przy kolegiach łowickim i warszawskim wnieśli wielki wkład w kulturę i naukę naszej ojczyzny w XVII i XVIII wieku. Kościół i kolegium łowickie przechodziło różne koleje losu. W czasach okupacji pruskiej w 1794 roku, kampanii napoleońskiej i powstania listopadowego obce wojska zajęły kościół i zabudowania pijarskie na szpital, składy prochu i stajnie. Od tej pory datuje się zniszczenie bezcennych XVII-wiecznych fresków na ścianach naw bocznych, które zostały zamalowane wapnem. W czasie I wojny światowej wojska niemieckie urządziły w kościele szpital dla jeńców rosyjskich, a następnie skład bielizny oraz garaż dla wojskowych ciężarówek. Wszystko to wpłynęło na kondycję zabytkowych budowli. Dużemu zniszczeniu uległy freski przypisywane włoskiemu malarzowi Michelangelo Palloniemu.
Pilnej renowacji potrzebują zabytkowe ołtarze, organy i inne elementy wyposażenia świątyni. Obecnie pijarzy, którzy po długiej przerwie trwającej od 1865 roku (w 1872 roku umiera ostatni rektor kościoła pijarskiego) do 1958 roku, kiedy to powrócili, prowadzą przy świątyni działalność duszpasterską (kościół rektoralny) oraz edukacyjną, kontynuując dzieło swoich poprzedników. W ciągu minionych 20 lat pijarzy otworzyli w Łowiczu trzy szkoły: podstawową, gimnazjum i liceum, do których uczęszcza ponad 500 dzieci i młodzieży.
W pobliżu warto zobaczyć:
- Muzeum w Łowiczu. Kaplica św. Karola Boromeusza to zupełna niespodzianka w tym miejscu
- Muzeum Ludowe w Sromowie - fantastyczna pasja rodziny Brzozowskich
- Romantyczny park w Arkadii k. Nieborowa
- Pałac w Nieborowie
- Muzeum Motoryzacji w Nieborowie
- Skansen dawnej wsi łowickiej w Maurzycach
- Most w Maurzycach
- Pałac w Sannikach
Dla aktywnych:
- Trasa rowerowa - Szlak niebieski Książęcy: Nieborów - Łowicz, dł. 14 km
Gdzie można zjeść:
- Restauracja Polonia w Łowiczu. Tu kiedyś jadł Napoleon
- Restauracja Stara Łaźnia
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
