Ceramika fajansowa
Majolika to nazwa dla wyrobów ceramicznych, wytworzonych z gliny, margla i piasku, pokrytych szkliwem nieprzezroczystym, poddanych procesowi podwójnego wypalania i bogato ozdobionych kolorową dekoracją. Technikę powstawania ceramiki fajansowej zawdzięczamy Arabom, którzy już w XII w. przenieśli ją do Europy z Bliskiego Wschodu (z Persji i Syrii). Początkowo ośrodki wytwarzające przedmioty majolikowe pojawiły się na Półwyspie Iberyjskim (Malaga, Walencja, Paterna). Nazwa pochodząca od wyspy Majorki, rozpowszechniła się w XIV wieku we Włoszech, gdzie powstały liczne wytwórnie tego typu ceramiki (Orvieto, Castel Durante, Faenza, Urbino, Savona). Począwszy od wieku XVI ośrodki produkcji majoliki istniały także we Francji (Lyon, Rouen, Nevers, Moustiers, Montpellier, Strasburg, Paryż), później w Holandii (Delfty), a także w wielu innych krajach. Rozwój majoliki został zahamowany w XVIII wieku, w związku z uruchomieniem produkcji porcelany w Miśni.
Radziwiłł i Thiele
Manufaktura majoliki w Nieborowie została powołana do życia przez księcia Michała Piotra Radziwiłła w grudniu 1881 r. Książę przeznaczył na ten cel wnętrza gmachu dawnego browaru, zaadaptowane do nowej funkcji. Organizacją pracy wytwórni zajął się znany specjalista rzeźbiarz i ceramik Stanisław Thiele. W okresie rozkwitu, manufaktura produkowała ozdobne kafle, piece i kominki, wazony i amfory, żardiniery, wazy, talerze i inne drobne przedmioty o przeznaczeniu użytkowym i dekoracyjnym. Wszystkie powstałe tu wyroby majolikowe były opatrzone znakiem fabrycznym z inicjałami księcia pod mitrą książęcą i sygnaturami twórców. Formy i motywy dekoracyjne początkowo były oparte na wzorach historycznych wytwórni włoskich w Castel Durante, Urbino, Faenzie, holenderskich w Delft, a także francuskich w Nevers, Rouen i Moustiers. Później, między innymi pod wpływem dyskusji prasowej, książę sięgnął też do motywów narodowych i treści patriotycznych, odwołujących się do historii Polski, lokalnego pejzażu i życia codziennego.
Ukoronowaniem działalności manufaktury była otwarta w czerwcu 1884 r. w Hotelu Europejskim w Warszawie, wielka wystawa wyrobów z Nieborowa, która spotkała się z dużym zainteresowaniem publiczności. W roku 1885, wydano w językach polskim i francuskim, ilustrowany katalog wyrobów manufaktury. Wytwórnia posiadała swe przedstawicielstwa w Warszawie, we Włocławku, Kijowie i St. Petersburgu, a skład główny mieścił się w Warszawie przy ulicy hr. Berga 5 (obecnie ul. Traugutta). W 1886 r., między innymi na skutek strat finansowych, Michał Piotr wycofał się z przedsięwzięcia i odsprzedał część urządzeń Stanisławowi Thiele, który odtąd już na własną rękę, lecz z miernym skutkiem prowadził produkcję majoliki aż do 1897 roku. W latach 1903-1906 manufakturę dzierżawił znany ceramik Stanisław Jagmin, który tworzył ceramikę opartą na formach wykopaliskowych celtyckich i słowiańskich oraz ceramikę secesyjną, z zastosowaniem wielobarwnych szkliw dekoracyjnych. W roku 1931, powstał projekt uruchomienia fabryki majoliki w Nieborowie, ale do jego realizacji nie doszło. We wrześniu 1982 r., w sto lat po uruchomieniu manufaktury, przy Muzeum w Nieborowie i Arkadii powstała pracownia ceramiczna, w której wytwarzano kopie dawnych wzorów oraz formy ceramiczne o charakterze dekoracyjnym i pamiątkarskim. Pierwsza stała wystawa wyrobów majoliki artystycznej, otworzona w grudniu 1985 r., w hali dawnej malarni w budynku manufaktury została wyróżniona dyplomem honorowym Ministra Kultury i Sztuki „za najciekawsze wydarzenia muzealne roku”.
Majolika
Od XVI w. wyroby majolikowe, sprowadzano do Polski z Włoch. Pomimo licznych prób wytwarzania tego typu przedmiotów podejmowanych w kraju, dopiero w XVIII i XIX wieku powstawały tu manufaktury fajansowe, które z powodzeniem produkowały ceramikę głównie na bazie wzorów zagranicznych, między innymi we Włocławku, Ćmielowie, Chodzieży, Kole i właśnie w Nieborowie.
Technologia wytwarzania majoliki nieborowskiej, była oparta na wzorach francuskich, dzięki doświadczeniu i wiedzy zdobytej przez Stanisława Thielego w fabryce w Nevers, z którą utrzymywał ożywione kontakty i skąd sprowadzał niezbędne urządzenia i materiały. Co godne podkreślenia, w Nieborowie odbywał się pełny proces technologiczny. Ceramika nieborowska produkowana była z miejscowej gliny mieszanej z marglem i piaskiem. Przygotowanie gliny, jej oczyszczenie, szlamowanie i ugniatanie, przebiegało na dziedzińcu manufaktury (ryc.) od strony zachodniej. Natomiast kolejne etapy produkcji odbywały się w budynku manufaktury, który mieścił modelarnię, suszarnię, retuszernię, szlifiernię, pracownie artystów i pomieszczenia z piecami. Z przygotowanej masy formowano przedmioty za pomocą koła garncarskiego lub przez wycisk z formy gipsowej. Przeschnięte, zdobiono uchami lub innymi elementami i pozostawiano do wyschnięcia. Następnie wypalano w temperaturze 800-900 stopni Celsjusza. Uzyskany biskwit, po wystudzeniu, zanurzano w płynnej, barwionej emalii cynowej. Przedmioty malowano farbami ceramicznymi, tzw. muflowymi, wytwarzanymi na bazie tlenków metali (glinian kobaltu, związki miedzi, tlenki manganu, antymonu, cyny i żelaza). Potem powtórnie wypalano w tzw. wielkim ogniu w temperaturze 1000-1100 stopni Celsjusza. Podczas wypału barwniki wtapiały się w szkliwo. Kolorystyka ograniczona była gamą barwną używanych do malowania tlenków metali: żelaza (czerwień), kobaltu (błękit), miedzi (zieleń), antymonu (żółć), manganu (fiolet i czerń).
Ludzie manufaktury majoliki w Nieborowie
W manufakturze artystycznej księcia Michała Piotra Radziwiłła w Nieborowie byli zatrudnieni specjaliści, lokalni rzemieślnicy i artyści, utalentowani przedstawiciele zubożałego ziemiaństwa oraz mieszkańcy wsi. Około roku 1884 pracowało tu ponad 100 osób. Wśród dekoratorów znajdowali się uczniowie warszawskiej Klasy Rysunkowej prowadzonej w latach 1871-1896 przez Wojciecha Gersona, który kształcił w niej m. in. takich artystów jak Józef Chełmoński, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński czy Leon Wyczółkowski. Dekorowały także uczennice warszawskich malarni porcelany. Projektowaniem i zdobieniem wyrobów zajmował się też sam książę Michał Piotr Radziwiłł. Manufakturę nieborowską zorganizował Stanisław Thiele, syn polskiego powstańca i emigranta, ceramik, który kształcił się we Francji oraz zdobywał doświadczenie w fabryce Antoine’a Montagnona w Nevers. W roku 1879 przyjechał do Ćmielowa, by w tamtejszej manufakturze uruchomić dział wyrobów majolikowych. W roku 1881 przybył do Nieborowa i jako dyrektor tej manufaktury dbał o zaopatrzenie w surowiec i niezbędne urządzenia, nadzorował poszczególne etapy produkcji, nawiązywał kontakty z klientami, a także zajmował się sprawami pracowników. Poza obowiązkami związanymi z kierowaniem manufakturą, Thiele również wiele projektował i malował. Wśród jego interesujących prac jest m.in. blat na stół z motywem lambrekinowym.
Jak powstają wyroby majolikowe?
Wpierw glina...
- wydobycie gliny
- składowanie gliny w hałdach w pobliżu wytwórni (glinę wykopaną w lecie przemrażano przez okres zimowy)
- rozdrobnienie gliny i dodanie marglu (2 części gliny, 1 część marglu; czynność tę wykonywano w drewnianych korytach)
- szlamowanie, to znaczy wymieszanie gliny z dużą ilością wody
- oczyszczanie z widocznych zanieczyszczeń
- umieszczenie uzyskanej papki w zbiornikach osadnikowych - odstojnikach (tu masa zyskiwała odpowiednią spoistość i spójność; pod koniec tego etapu masa zawierała 20-25% wody; nadmiar wody odprowadzano)
- umieszczenie masy w porowatych naczyniach i odstawianie do dalszego gęstnienia
... później ręczna praca i wypalanie
- umieszczenie zgęstniałych brył zawierających 12-15% wody w piwnicach oraz ubijanie brył ułożonych jedna na drugiej drewnianymi młotami lub poprzez chodzenie po nich
- oddzielenie części masy i jej ubijanie (wyrabianie)
- formowanie przedmiotów poprzez: 
+ modelowanie ręczne
+ toczenie na kole garncarskim
+ kształtowanie w formach gipsowych
+ odlewanie w formach
- suszenie
- nadanie ostatecznego kształtu (usunięcie odkształceń i nierówności, doklejanie uszu i innych elementów)
- kolejny raz suszenie przedmiotu
- pierwsze wypalanie w piecu w niższej temperaturze 800-900 stopni Celsjusza
- odkurzanie wyrobów wypalonych na tzw. biskwit
- emaliowanie (powlekanie wyrobów szkliwem, emalią cynową), pozostawianie do obcieknięcia
- zdobienie poprzez malowanie farbami na bazie tlenków metali
- powtórne wypalanie w tzw. wielkim ogniu w temperaturze 1000-1100 stopni Celsjusza
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych w muzeum.
W pobliżu warto zwiedzić:
W Nieborowie można zjeść w:
